تاریخ تحلیلی اسلام

کتاب تاریخ تحلیلی اسلام، یکی از مشهورترین و پاکیزه‌ترین آثاری دانسته شده است که با نگاهی انتقادی نوشته شده و مشهورات تاریخی نادرست را مورد انتقاد قرار داده است. نویسنده در کتاب تاریخ تحلیلی اسلام بر این باور است که بخشی از محتوای آثار تاریخی در قرون اولیه اسلامی، نه تاریخ بلکه حاصل مکتوب ساختن قصه‌ها است و راویان برخی حوادث و به‌خصوص راویان فتوحات اسلامی را داستان‌پرداز دانسته است. از همین رو برخی روایت‌ها درباره انگیزه عبدالرحمن بن ملجم در قتل امام علی(ع) را نتیجه خیالبافی قصه‌پردازان دانسته و داستان علاقه وی به قطام را زیر سؤال برده است.

مطالب کتاب به صورت خلاصه و موجز بیان شده و از روایت تاریخ فراتر نرفته و مطالب زائد و تکراری در آن به چشم نمی‌خورد؛ گرچه در موارد اندکی از رویکرد تاریخی خارج می‌شود. برای نمونه در معرفی علی بن محمد سمری، از نواب خاص امام زمان، به توضیح معنای لغوی کلمه «سمری» می‌پردازد.

ادبیات و نثر کتاب، روان و آسان است و خوانندگان به راحتی می‌توانند آن را مطالعه کنند. نثر سید جعفر شهیدی در این کتاب، زیبا و دلنشین توصیف شده است. با این حال عبدالرحیم قنواتی در نقد خود بر کتاب، مواردی از ابهام در برخی جمله‌ها، وجود کلمات زائد و اشکال در پاراگراف‌بندی را برشمرده است.

سید جعفر شهیدی در کتاب تاریخ تحلیلی اسلام، بیشتر آثار اسلام‌شناسان غربی را آمیخته با غرض خوانده و تلاش کرده است لغزش‌های آنان را نشان دهد که یکی از این موارد، سرانجام قبیله بنی‌قریظه است که سید جعفر شهیدی با اتکا به اختلاف روایات تاریخی، به رد و انکار قتل و اسارت یهودیان بنی‌قریظه پرداخته است.
منبع متن