اسكندربيك، در بسيارى مواضع به ناچار ذكر واقعهاى را قطع كرده، و دنباله آن را در بيان وقايع سال بعد پى گرفته است. اين روش و نيز نقل جزئيات رويدادها در عالم آراى عباسى سبب شده است تا ادوارد براون سخت بر مؤلف خرده بگيرد. براون بر آن است كه در طرح كلى عالم آراى عباسى و آثار مشابه آن، نظم و ترتيب وجود ندارد و نقل جزئيات ماجراها براى خواننده ملال آور است و چگونگى اوضاع مذهبى و اجتماعى آن روزگار تنها به صورت ضمنى و تصادفى از ميان شرح رويدادها يافت مىشود. اما بايد گفت اسكندربيك براى رعايت اسلوب تاريخنگارى سال شمارانه خود – همچون بسيارى از مورخان اسلامى – چارهاى نداشته، جز آن كه رويدادها را ذيل سنوات ذكر كند؛ گر چه گاه موجب گسيختگى نظم مطلب شده است، با اين حال مؤلف ماهرانه با شرح مختصرى كه از وقايع پيشين به دست مىدهد، خواننده را به پىگيرى و ادامه ماجراها فرا مىخواند.
ويژگىها
يكى از ويژگىهاى برجسته کتاب تاریخ عالم آرای عباسی شرح احوال دولتمردان، ديوانسالاران، علما، شاعران و هنرمندان است كه در دو بخش: يكى در پايان شرح وقايع سلطنت شاه طهماسب و ديگرى در پايان شرح وقايع سلطنت شاه عباس تنظيم شده، و نيز شرح حال درگذشتگان در پايان هر سال آمده است. اسكندربيك در اين بخشها بيشتر به بيان پايگاه و نقش سياسى كسانى پرداخته است كه در دولت اهميتى داشتهاند. از همين رو وى را مىتوان آغازگر شيوهاى نو در تاريخنگارى دوران متأخرتر ایران به شمار آورد كه بعدها مورخانى؛ چون محمد يوسف واله اصفهانى از او پيروى كردهاند. اسكندربيك، همچنين در پايان شرح وقايع سلطنت شاه طهماسب و شاه عباس آگاهىهاى گرانبهایى از طوايف مختلف قزلباش و شرح حال – هر چند كوتاه – و مشاغل امراى آنان در دستگاه صفويان به دست داده است كه از اين طريق به آسانى مىتوان به جايگاه هر يك از آن طوايف در دولت صفوى پى برد.
دقت در عباراتى كه اسكندربيك با آنها منابع اخبار خود را بازگفته، سخت شايان توجه است. بيشتر منابع گزارش او با مكان و فضاى رويدادها همسانى دارد؛ مثلاً آن گاه كه او از رقابت پرى خان خانم، خواهر سلطان محمد خدابنده و مهد عليا، همسر او، دو زن جاه طلب دربار پرده بر مىدارد، به گفتههاى (بعضى خواجه سرايان) استناد جسته است.
اسكندربيك، آن گاه كه از منابع شفاهى استفاده كرده است، براى آن كه خواننده را به صحت آن و كثرت راويانش يا حضور آنها در وقايع مطمئن سازد، از عباراتى چون «صحيحالقول» و براى تأكيد بيشتر «صحيحالقول راست گفتار» يا (حضار آن معركه) يا «منهيان راست گفتار» استفاده كرده، گر چه گاه راوى خود را به نام هم ياد كرده است؛ اما با شرحى كه از يكى از نبردهاى شاه عباس با ازبكها به دست داده، خود باور دارد كه سربازان صفوى براى نشان دادن دلاورىهاى خود، گاه اخبار جنگ را به گونهاى مبالغهآميز و تناقض آلود شرح دادهاند. اسكندربيك در گزارشهاى مربوط به نواحى دور دست؛ مثل قندهار و زمينداور، به نقل قول تجار، مسافران و اهالى همان نواحى استناد جسته است و با اين كه در مواضعى راويان خود را ثقه دانسته، آوردن عباراتى؛ چون «العهده على الرواه»، از دقت و وسواس او در نقل اخبار نشان دارد. مورخ گاه براى ترجيح روايتى، به روايات ديگر در يك موضوع به استدلال پرداخته است.
اسكندربيك به جز نقل رويدادها، خواننده را با كاردانى يا سستى دولتمردان و توطئهها و دسيسههاى آنان به خوبى آشنا مىسازد؛ حتى به خواننده اجازه مىدهد تا نيم نگاهى به حرم دربار داشته باشد. از سوى ديگر علل رويدادها و تأثير آنها را بر اوضاع سياسى و اجتماعى عهد صفوى، به نيكى تبيين مىكند. مثلاً دستاندازى ازبكها به نواحى شرقى و عثمانىها به ولايات غربى قلمرو صفويان، به روزگار سلطان محمد خدابنده را در نتيجه كشمكش ميان دولتمردان قزلباش و زنان حرم دانسته است. رويدادها در عالم آراى عباسى بسيار جذاب و دل انگيز وصف شده است. شرح هيجان انگيز ماجراى قتل ملكه مهدعليا در 987ق؛ از جمله اين رويدادهاست.
از جمله ويژگىهاى برجسته عالم آراى عباسى، ذكر پيشينه سياسى دولتهاى همسايه مثل عثمانىها، ازبكان و گوركانيان هند است. مورخ پيش از آن كه به مناسبات دولت صفوى با اين دولتها بپردازد، نخست با اتكا به پارهاى از مآخذ معتبر مربوط به آنها و اخبارى كه خود شنيده، شرح مختصرى از اوضاع سياسى آن دولتها را به دست مىدهد. كتاب او همچنين حاوى اطلاعات گرانبهایى درباره جغرافيا و جغرافياى تاريخى شهرها و ولاياتى است كه با رويدادها ارتباط دارند؛ از جمله مىتوان، به گزارش او از جزيره هرمز و پيشينه حضور پرتغالىها در آن جا، لرستان و اتابكان لر كوچك، بحرين، ارزروم و دربند يا بابالابواب اشاره كرد.
عالم آراى عباسى افزون بر جنبه تاريخى، دانشنامهاى است كه خواننده را با جغرافياى شهرها، جشنها، اعياد ملى و مذهبى، آداب و رسوم ایرانىها و غير ایرانىها، ضيافتها و عزادارىها و جز آن آشنا مىسازد. اين كتاب به سرعت چنان شهرتى يافت كه بيشتر مورخان، پس از اسكندربيك، اخبار صفويان را از آن كتاب برگرفتند كه از آن ميان مىتوان، به محمد يوسف واله در خلد برين، و رضاقلى هدايت در روضه الصفاى ناصرى اشاره كرد.
عنوان ________تاریخ عالم آرای عباسی ( دوجلد ) |
موضوع ____ تاریخ ایران |
نویسنده ____اسكندربيگ منشى |
مترجم ______ |
ناشر ________ امیرکبیر |
قطع ___________وزیری |
جلد ____________سخت |
چاپ __________1382 |
صفحه_________1233 |
قیمت روز______ |
قیمت فروش____150000 ت |
نقد و بررسیها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.