تاریخ و سنت های اسماعیله

اسماعیلیان تاریخی طولانی و پرماجرا داشته اند. در سده های میانه آنها دو بار دولتی از آن خود تأسيس نهادند و برای دوره های طولانی نقشی مهم در صحنه تاریخی جهان اسلام بازی کردند. اسماعیلیان در قرن دوم از تاریخ خود نخستین خلافت شیعی را به زعامت خليفه – امامان فاطمی بنیان گذاشتند. همچنین در دوره فاطمیان کمکهای شایانی به اندیشه و فرهنگ اسلامی کردند. بعد، پس از شقاقی که اسماعیلیه را به شاخه های نزاری و مستعلوی تقسیم کرد، رهبران نزاری موفق شدند دولت هم بسته ای با دژها و قلعه های کوهستانی متعدد و سرزمین های پراکنده ای که از مشرق ایران تا شام (سوریه) گسترده بود، تأسیس کنند. دولت نزاری فقط در برابر یورش مغولان همه جا فاتح از پای درآمد. پس از آن، اسماعیلیان دیگر اقتدار و اهمیت سیاسی به دست نیاوردند و به صورت جوامع کوچک مسلمان شیعی در بسیاری از سرزمین ها باقی ماندند. ولی در نیمه دوم قرن هیجدهم رهبران و پیشوایان روحانی یا امامان اکثریت نزاریان از اختفا بیرون آمدند و فعالانه در بعضی از رویدادهای سیاسی ایران و سپس هند بریتانیا شرکت جستند. بعدا آنها تحت عنوان موروثی خود یعنی آقاخان شهرت و آوازه بین المللی یافتند.
اسماعیلیان تقریبا پیوسته با دشمنی اکثر سلسله و گروه های مسلمان مواجه بوده اند. در حقیقت آنان از جمله جوامعی بوده اند که در دنیای اسلامی به شدیدترین وجه دستخوش تعقیب و آزار بوده اند. در نتیجه، آنان مجبور بوده اند که بیشتر اوقات در خفا به سر برند و تعالیم و نوشته های خود را پنهان کنند. در چنین اوضاع و احوالی اسماعیلیان تا چند دهه پیش عمدتا بر مبنای شرح و توصیف های خصمانه که دشمنان آنان پرداخته بودند، از جمله نوشته های اکثریت تاریخ نگاران، متكلمان، ملل ونحل نويسان و اهل جدل مسلمان، و نیز داستان های تخیلی که وقایع نگاران غربی جنگهای صلیبی پدید آورده بودند بررسی شدند و مورد قضاوت قرار گرفتند. صليبيون که با نزاریان شام معارضات داشتند همچنین مسئول اند که افراد این فرقه را که پیروان «شيخ الجبل» («پیرمرد کوهستان») بودند به عنوان «آدمکشان» در اروپا مشهور ساخته اند؛ نامگذاری غلطی که متأسفانه هنوز گاهی به وسيله بعضی نویسندگان بر کل شاخه نزاری اسماعیلیه اطلاق می شود. همین منابع ضد اسماعیلی مبنا و پایه ای برای مطالعات شرق شناسان قرن نوزدهم درباره جنبه های متفاوتی از جنبش اسماعيليه فراهم آوردند.