خلیل ملکی (سیمای انسانی سوسیالیسم ایرانی)

او از سال ۱۳۴۶ که از حزب توده انشعاب کرد همواره آماج دشنام و افترا از جانب آن حزب بود و بعدها هم سایر سازمان های انقلابی روش حزب توده را دنبال کردند. بدین سان ملکی شخصیتی بی همتا بود در گیر و دار دورانی بیگانه با مدارا، که گاه اسیر بند حاکمان بود و گاه آزرده از گزند زیان مخالفان حکومت. تنها در این ایام اخیر است که عقاید و رویکردهای او رفته رفته در نگرش و رفتار سیاسی برخی ایرانیان، خاصه جوانان، از مرد و زن راه یافته است، ملکی از دهه ی ۱۳۴۰ (۱۹۶۰) تا اوایل قرن بیست و یکم، یعنی عصر آرمان گرایی انقلابی و انقلاب، حتی در ایران چهره ی شناخته شده ای برای عموم مردم نبود
انقلاب مشروطه بیش از هرچیزی در پی استقرار حکومتی قانونمند در تقابل با حکومت استبدادی بود، هرچند این جنبش سیل آسا برنامه های ثانوی دیگری نیز به همراه داشت که مهم ترین آنها مدرن سازی بود. این انقلاب از حمایت همه ی طبقات اجتماعی شهر نشین برخوردار بود در آن زمان جماعت روستایی هنوز سیاسی نشده بود). آن طبقات عبارت بودند از  بازرگانان، کسبه ی خرده یا، پیشه وران، روشنفکران، روحانیان، شاهزادگان قاجار، و اعیان و اشراف و سران عشایر و غیره. اگرچه انقلاب مشروطه از بسیاری جنبه ها با انقلاب بهمن ۱۳۵۷ تفاوت داشت، شباهتی شگفت انگیز میان این دو انقلاب می یابیم و آن وفاق همه ی طبقات اجتماعی بر سر براندازی شاه (و بدین سان، برانداختن حکومت استبدادی) است.

اما همین که محمدعلی شاه از سلطنت خلع و به تبعيد فرستاده شده اختلاف و آشوب و هرج و مرج جای حکومت او را گرفت و این پدیده ای است که در سراسر اعصار بعد از سقوط حکومت استبدادی رخ نموده است. مداخله ی کشورهای درگیر در جنگ جهانی اول در امور ایران اوضاع را وخیم تر کرد، زیرا پیش از این مداخله هم آشوب و هرج و مرج در پایتخت و ولایات آغاز شده بود.
نشر مرکز