محیط مصنوع و شکل گیری طبقه کارگر صنعتی

نویسنده فصل دوم کتاب را با عنوان «ژئوپولتیک تاریخی نفت در خوزستان» نامگذاری می‌کند(۲). وی در این فصل به بررسی دوباره صورتبندی منطقه ای و ملی خلیج فارس و ایران برای حضور در نوعی سیاست امپراتوری جهانی می پردازد که از طرف انگلیس هدایت می شد. احسانی در این فصل نشان می دهد که چگونه نهادهای دولتی و گماشتگان حکومتی در ایران، همچون موضع دولت انگلیس در قبال ایران و خلیج فارس در تلاش برای هم‌پایی و وفق یافتن با شرایط آشفته و جدید دستخوش تغییرات مداوم در پیکربندی خود می شدند که در خوزستان این تغییر جهت ها به ظهور عادتواره نفتی جدید در دهه ۱۹۲۰ میلادی منجر شد.

فصل سوم از کتاب حاضر به مبحث «مواجهه نفتی در خوزستان ۱۹۲۱-۱۹۰۸» اختصاص پیدا کرده است(۳) که نویسنده در آن به بررسی جوامع محلی وابسته به زمین و محیط های شبانی در هنگام جایگیری‌شان در دل چرخه جهانی سرمایه داری نفتی می پردازد. همچنین احسانی در این فصل نشان می دهد که مقولات به ظاهر بدوی و سنتی همچون هویت قبیله ای، هرگز مستقر و دائمی نبوده اند، بلکه همواره با جریان ها و خواست های جهان بزرگتر وفق پیدا می کرده اند و مشغول دست و پنجه نرم کردن با اصطکاک های درونی بوده اند که در نهایت ثابت شد، امکان تفوق بر آنها وجود ندارد.
احسانی فصل چهارم از کتاب خود را با عنوان «جنگ جهانی اول و پی‌آمدهای آن: ظهور «مسئله اجتماعی» و تاثیرش بر مجموعه نفتی(۱۹۲۶-۱۹۱۴)» نامگذاری کرده است(۴)؛ فصلی که در آن نشان می دهد دولت انگلیس چگونه در دوره پس از جنگ جهانی اول و در واکنش به ظهور سیاست توده ای و ظهور ملی‌گرایی ضداستعماری دستخوش تحولات عمیق شد که پیامد این وضعیت ظهور مساله اجتماعی به عنوان دغدغه اصلی اشکال مختلف حکومت و نهادهای حکومتی بود. در این فصل ظهور سیاست توده‌ای و اقدامات رفاه اجتماعی را به دنبال جنگ جهانی اول به مثابه پاسخ به بخشی از خواست‌های فرودستان برای حقوقی خواهیم دید که تحت مقوله شهروندی اقتصادی و سیاسی قرار می گیرند. این فصل ممکن است در نگاه نخست در نظر خوانندگانی که بیشتر با تاریخ اروپا و غرب آشنایی دارند، اضافی و حتی بی‌ربط با ماجرای اصلی باشد اما هدف نویسنده از ورود به این موضوع از زاویه تاریخ جهانی کار، تاریخی‌سازی کنش‌های اقتصادی، صنعتی، حکومتی و مدیریت اجتماعی بوده است.

«دوران پس از جنگ: پدرسالاری ناخواسته و مسئله اجتماعی در مجموعه نفتی خوزستان» عنوان فصل پنجم از کتاب حاضر است(۵) احسانی در این فصل به کاوش زمینه بروز «امر اجتماعی» در خوزستان از منظر شرکت نفت و دولت نوپای ایران می پردازد.
نویسنده در فصل ششم با عنوان «ترکیب یک شهر نفتی(۱۹۲۴-۱۹۲۷)»، طیفی از اتحادهای شهری جدید را بررسی می کند(۶) که در سال های میان ۲ جنگ جهانی در آبادان برای مقاومت در برابر خلع ید بیشتر از طرف سرمایه داری نفتی و نیز برای تقاضای «حق بر شهر» ظهور کرد. این جنبش های فرودستان به دست جماعت ناهمگونی شکل می گرفت که از محل اصلی سکونت خود جدا شده بودند.

«جمع‌بندی: آبادان و کارگران نفت در سال‌های بین دو جنگ(۱۹۲۶-۱۹۴۱)» عنوان فصل هفتم از کتاب احسانی است(۷) که در آن به ارایه جمع بندی از تاریخ اجتماعی آبادان، منطقه و مجوعه نفتی و نیز طبقات کارگر در صنعت نفت در طول سال های بین ۲ جنگ جهانی می پردازد. بنابراین در جمع‌بندی کتاب خطوط عمده دوره منتهی به جنگ جهانی دوم را که به اشغال ایران توسط متفقین و کناره گیری اجباری رضاخان منجر شد، مورد تحلیل قرار می گیرد.

احسانی «فهرست منابع» را در پایان کتاب خود می آورد(۸)؛ فهرستی که شامل منابع آرشیوی، منابع فارسی و منابع انگلیسی می‌شود.