کاوش در مبانی اخلاق

کتاب کاوش در مبانی اخلاق : ترجمه تحت اللفظی عنوان انگلیسی کتاب «پژوهشی در اصول اخلاق» است. اما منظور هیوم از اصول همان مبانی و بنیادهای اخلاق است. لذا این کتاب یک رساله اخلاقی نیست بلکه یک اثر فلسفی در مورد اخلاق است که امروزه در حوزه فلسفه اخلاق جای می گیرد. پرسش اصلی هیوم نیز این است که بد و خوب ارزشی و اخلاقی به چه چیزی وابسته است و چگونه می توان به خوبی و بدی امور پی برد؟ البته از آنجایی که هیوم در فلسفه متعلق به حوزه تجربه گرایی است فلسفه اخلاق او نیز کاملاً همین رنگ و بو را دارد و با فلسفه اخلاق متعارف که کاملاً عقل گرایانه، استدلالی و منطقی است تفاوت زیادی می کند. با اینکه هیوم به خاطر دیدگاه های معرفت شناختی و تجربه گرایی اش مشهور است و دستاورد اصلی او را در همین زمینه می دانند اما خود او همین کتاب را بهترین اثر خود می داند و تمام فلسفه و روش خود را برای رسیدن به مباحث اخلاقی به کار می گیرد. او مباحث اخلاقی خویش را کاربرد نظریات و روش خود می داند و می توان گفت این مباحث نوعی فلسفه تجربه گرایی کاربردی است. کتاب کاوش در مبانی اخلاق به مبادی و ریشه های اخلاق می پردازد و با روش تجربه گرایانه آن ها را واکاوی می کند و نه با روش استدلال و استنتاج عقلی محض. از همین روی به شواهد تجربی و مثال ها و موردهای محسوس و ملموس زیادی می پردازد. او در گرفتن نتایج اخلاقی از ذکر موارد تاریخی و داستان های واقعی نیز غافل نمانده است.

ناگفته نماند که ممکن است برخی گمان کنند هیوم به دلیل تجربه گرا بودن و اینکه منکر هرگونه متافیزیک و امر متعالی و الوهی بوده و گونه ای الحاد در او دیده می شود، از جهت اخلاقی نیز باید به نوعی اخلاقی مبتذل و سودانگار و غیرخیرخواهانه گرایش داشته باشد. اما این پندار سخت اشتباه بوده و حقیقت امر کاملاً عکس این تلقی است. هیوم در اخلاق کاملاً مخالف سودانگاری و لذت پرستی از نوع مبتذل آن است. او برای فضایل و خیرخواهی ارزش بسیار بالایی قائل است. اساساً او به شدت مخالف این دیدگاه است که انسان جز خود و منافع خود به هیچ چیز دیگری توجه نکند. این سخن او در فصل دوم همین کتاب به خوبی نگاه اخلاقی او را نشان می دهد: «هیچ خصلتی بیش از نیکوکاری و انسان دوستی، رفاقت و حق شناسی، داشتن تأثر طبیعی و روح جمعی، یا هر آنچه از همدلی مشفقانه با دیگران مایه می گیرد و نیز دغدغه های کریمانه در حق همنوعان، مستحق تصویب و حسن ظن آدمی نیست. این کیفیات، هر جا به چشم آیند، به هر نحوی خود را به هر بیننده ای منتقل می کنند و در خاطر او احساس مطبوع و مهرورزانه ای را برمی انگیزند.»
.