کوه جادو

در آغاز رمان آنچه بر هانس کاستورپ خواهد رفت به زبانی پررمز و اشاره این چنین بیان می شود: «مکانی که چرخان و گریزان میان او و رستنگاهش در پیچ و تاب است نیروهایی در اختیار دارد که معمولا از آن زمانشان می دانند؛ ساعت به ساعت دگرگونی هایی در انسان پدید می آورد که به اثرات زمان شباهت بسیار دارد.» آنگاه درست در نیمه راه، یعنی در آغاز نیمه دوم رمان در اشاره به زمان و ارتباطش با مکان ( که یکی از مفاهیم اصلی رمان را تشکیل می دهد، و آوردنش در نیمه، یعنی در مرکز کتاب – این هم از ویژگی های نماد پردازی توماس مان – اشاره به اهمیت آن در میان مفاهیم دیگر دارد، که بعدا بیشتر به آن خواهیم پرداخت می خوانیم: زمان چیست؟ یک راز – اثیری و نیرومند. لازمه جهان پدیده ها، یک حرکت، درا میخته و در پیوند با هستی اجسام در مکان و با حرکتشان، زمان فعال است، ماهیتی پدید آورنده دارد. پدید آورنده چه؟ دگرگونی. «اکنون» «آنگاه» نیست، اینجا، «آنجا نیست، که میانشان حرکت است. وکمی بعد چنین می خوانیم:«هانس کاستورپ از خود این چنین و مانند این می پرسید، ذهنش از همان لحظه ورود چنین گستاخ و بی پروا شده بود..»
آنچه اینجا از زمان و تأثیرش در ارتباط با مکان گفته می شود از ذهن هانس – کاستورپ است، ولی افکار قهرمان رمان خود نمایانگر همان چیزی است که در ذهن او به صورت پرسش هایی مطرح شده: از تأثیر زمان به بیش از نیم سالی از اقامت او در آسایشگاه می گذرد . این دگرگونی پدید آمده ، که او پیش خود چنین پرسش هایی می کند و داستان پرداز – گویی در نقش مربی – خطاب به او می گوید: «تو همین طور بپرس»)؛ ولی تأثیر مکان را هم نباید از یاد برد، چه ذهنش از همان لحظه ورود چنین گستاخ و بی پروا شده بود، رويه داستان – دگرگونی و تحول معنوی هانس کاستورپ ۔ خود با افکاری که جزء این تحول و حاصل آن است به عمق داستان – اندیشه فلسفی درباره حرکت و رابطه اش با زمان و مکان – دلالت می کند
پس از آنکه بخشی دیگر از راه را با قهرمان اثر طی می کنیم، نمونه ای دیگر از این تغییر و تحول را به عینه می بینیم: شاهکار طبیعت جاندار، تصویر انسان در برابر دیدگانش ظاهر می گشت، همچنان که در آن شب یخبندان و ستاره باران، هنگام مطالعات عالمانه، به همراه تعمق در آن پاره ای پرسش و نکته ها به ذهن هانس کاستورب جوان راه می یافت: پرسش هایی که یوآخیم نازنین احتمالا تعهدی نسبت به آنها احساس نمی کرد، در حالی که او به عنوان یک کشاورز رفته رفته احساس مسئولیت می کرد، گرچه او نیز در سرزمین هموار هرگز چنین تصورات و مشاهداتی نکرده بود، اکنون نیز احتمالا نمی کرد، هر آینه همانجا مانده بود، ولی در اینجا که آدم از انزوا و بلندی پنج هزارپا به جهان و مردمان جهان فرو می نگریست و در افکارش غرق می شد وضع دیگری بود که از تأثیر زهرهای حل شدنی و تشديد وخامت جسم نیز بود…
نشر نگاه