كتاب مسالك و ممالك به دانش جغرافى اختصاص دارد. ابن خردادبه اثر خويش را پس از اقامتش در كنار دجله، در سامرا و بين سالهاى 234- 230ق نگاشت. به نظر مىرسد مؤلف اثر خود را در دو نوبت نگاشته و در نوبت دوم تغييراتى نيز در آن داده است. بعضى از محققان نيز معتقدند كه عليرغم اصالت اثر، مختصرى از اين كتاب به دست نسلهاى بعدى رسيده و تغييراتى در آن داده شده است.
اين كتاب احتمالاً نخستين اثر با عنوان عمومى مسالك و ممالك است و مؤلف آن نخستين فردى است كه كتابى در جغرافياى اقتصادى گردآورى كرده و اثر وى براى ما باقى مانده است. طرح مباحث اقتصادى در اثر ابن خردادبه بيشتر بدان جهت است كه اولاً مؤلف ایرانى الاصل مسالك و ممالك از سنت ایرانى در جغرافىنگارى پيروى نموده است و جغرافىنگاران پيرو سنت ایرانى براى مسائل مربوط به خراج و محصولات و معادن سرزمينها اهميت فراوان قائل بودهاند. ثانياً مؤلف به جهت شغل حكومتى خويش نه تنها با راههاى ممالك اسلامى به ويژه ایران آشنا بوده بلكه نياز جدى به داشتن اطلاعات مبسوط از اوضاع اقتصادى جبال داشته است.
از ديگر وجوه اهميت مسالك و ممالك آنست كه اين اثر بر آثار جغرافيايى پس از خود تأثير فراوانى گذارده است. ابن حوقل صاحب صورة الارض در تدوين اثر خود از مسالك و ممالك سود جسته است. مقدسى كه اثر بسيار ارزشمندى در جغرافيا بنام أحسن التّقاسيم في معرفة الاقاليم گردآورى كرده، ابن خردادبه را از پيشوايان دانش جغرافى مىشمرد. ظاهراً نزدیکى ابن خردادبه به خلافت عباسى اين امكان را مهيا ساخته بود كه وى از آرشيوهاى حكومتى استفاده كند و بدين جهت مورد وثوق جغرافىدانان پس از خود قرار گرفته بود، هر چند از سوى بعضى نويسندگان اسلامى چون ابوالفرج اصفهانى به بىدقتى متهم شده است.
ابن خردادبه در بيان حدود اقاليم و راهها از بطلميوس استفاده نموده و لذا نفوذ و تأثير سنت يونانى در جغرافياى اسلامى از همان ابتدا همپاى نفوذ و تأثير سنت ایرانى وجود داشته است.
نویسنده در اثرش به «وصف زمين و چگونگى ساختار، قبله، راهها و سرزمينها» پرداخته است. وى همچنين قبله و خراج هر سرزمين و تحول خراج در گذشته و حال، پادشاهان زمين و القاب آنها، راهها، منزلگاهها، تقسيمات سرزمينها، اقوام و نژادها، جزاير و آبها، شگفتىهاى زمين و اطلاعات تاريخى را مورد توجه قرار داده و بر خلاف ابن واضح (يعقوبى) صاحب البلدان، فاصلهها را بر حسب ميل و نه منزل يا روز معين كرده و از اين نظر دقيقتر از البلدان است.
وى محدوده جغرافيايى كار خود را تا چين، كره و ژاپن گسترش داده ولى در مواردى وقايع را از افسانهها تمييز نداده است. اين امر كه مؤلف به سفرهاى طولانى نپرداخته را مىتوان مهمترين نقطه ضعف مسالك و ممالك دانست ولى بدون ترديد استفاده از آرشيوهاى حكومتى، اطلاعات جغرافياى انسانى- اقتصادى و قدمت تاريخى، آن را در مجموع اثرى منحصر بهفرد مىسازد.
قسمت اساسى كتاب شامل توصيف راههاست كه از لحاظ تفصيل متفاوت است. البته كتاب به توصيف راهها بسنده نكرده بلكه مطالب ديگرى نيز دارد كه گويا بعدها بدان افزودهاند، مانند گفتگو از تقسيم زمين كه خطاهاى مكرّر دارد، همچنين از عجايب جهان و بناهاى معروف و غيره سخن به ميان آورده است.
كتاب ابن خردادبه از دو عنصر بالنسبة متفاوت ترتيب يافته است: ازيك سو مطالب خشك و رسمى بسيار مهمى را پيرامون راهها، مسافات، ميزان خراج، القاب، عناوين و غيره را مىتوان در آن مشاهده نمود و از سوى ديگر با مطالبى پيرامون شگفتىها مىتوان ديد كه تا اندازهاى دور از باور است.
ناهماهنگى مطالب كتاب باعث شده كه جغرافىشناسان در ارزشيابى كار او اختلاف كنند. از اينرو كتاب وى محتاج هماهنگ كردن اين مايهها ويك فصلبندى دقيق است
عنوان ________المسالك و الممالك |
موضوع ____ تاریخ ایران |
نویسنده ____ ابن خرداذبه |
مترجم ______ دکتر حسین قره چانلو |
ناشر ________ |
قطع ___________وزیری |
جلد ____________نرم |
چاپ __________1370 |
صفحه_________210 |
قیمت روز______ |
قیمت فروش____35000 ت |
نقد و بررسیها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.