تاریخ گمرک و گمرکخانه در ایران

گمرک ایران یکی از کهن ترین سازمان هایی است که همواره وظیفه اعمال نظارت و ایجاد درآمد در مبادی ورودی و خروجی را عهده دار بوده است. می توان گفت که پیشینه این سازمان همزمان با آغاز دولتداری در ایران است. براساس منابع موجود از بیست و پنج سده پیش در مرزهای کشور دفترهای گمرکی وجود داشته و دریافت حقوق و عوارض از کالای بازرگانی رسم بوده است. پس از هخامنشیان در مرزهای حکومت اشکانی نیز کالاهای ورودی و خروجی در لوح های مخصوص ثبت و حقوق دریافت می شد. در پیمان های میان ساسانیان و رومیان بارها از گمرک یاد شده است. در دوره اسلامی نیز در مرزهای ایران همان رسوم و مقرراتی که در زمان ساسانیان رایج بود اجرا می شد. در منابع تاریخی هر دوره از تاریخ ایران به فعالیت این سازمان مالی و نظارتی اشاره شده است. از دوره صفویه به بعد جهانگردان اروپایی هم آگاهی های ارزشمندی درباره گمرک و گمرکخانه در ایران به دست داده اند. ادامه نابسامانی اقتصادی در دوره مظفرالدین شاه قاجار دولتمردان را به نقش حساس گمرک آگاه و آنان را ناگزیر ساخت که رایزنانی را از کشور بلژیک برای سازماندهی، تعیین تعرفه، مدیریت و خدمت در ستادگمرک ایران و گمرکخانه های ایالت ها دعوت نمایند و از این زمان نقش گمرک در سرنوشت اقتصاد کشور اهمیت و حساسیت بیشتری یافت. در سده اخیر در جهت نوسازی و بهسازی این سازمان گام های بلندی برداشته شد. کتاب تاریخ گمرک وگمرکخانه در ایران سرگذشت فعالیت و نقش این سازمان در طول تاریخ ایران است که می تواند مورد بهره بردای پژوهندگان تاریخ اداری و بازرگانی کشور و علاقه مندان قرار گیرد.