ماجرا در ماجرا (سیر عقل و نقل در پانزده قرن هجری)

کتاب، مجموعه‌ای متفرق از مقالات بیست سال گذشته مولف است که در نشریات مختلف به چاپ رسید .طی این مقالات گردش و سیر پانزده قرن اندیشه عقلی و نقلی در عالم اسلام با تاکید خاص بر ایران دنبال شده است، “این گردش هم طولی و تاریخی است و هم عرضی و تطبیقی و هم عمقی و انتقادی ;و تقریبا از یک قرن به ظهور اسلام تا زمان ما را شامل می‌شود .این سیر با اشاره به کانون‌های مانوی و بودایی و مسیحی گنوسی و حنفا شروع می‌شود و با نگاهی گذرا به خوارج و شیعه و غلات و اهل حدیث ادامه می‌یابد و با عبور از دوران ترجمه و پیدایش گرایش‌های کلامی و فلسفی به قله رفیعی در فرهنگ و تمدن اسلامی می‌رسیم .آن گاه شاهد رشد تفکر مستقل و انتقادی در همه زمینه‌ها از سیاست تا نقد ادبی و از منطق و اصول گرفته تا فلسفه و تفسیر هستیم . گرایش‌های عقلی و نقلی، ظاهری و باطنی، علم و عرفان، شک و یقین در کنار هم حرکت می‌کنند و بدیهی است که این سیر و حرکت خالی از برخورد و کشمکش نیست .سیری که به نظر مولف اگر با حمله مغول گسسته نمی‌شد شاید انقلاب اجتماعی و تاریخی بزرگی در همین منطقه رخ می‌داد .آن گاه خواننده این کتاب ملاحظه می‌کند که چگونه خواجه نصیر طوسی بعد از طوفان مغول، سعی می‌کند فرهنگ و تمدن اسلام و ایران را احیا کند و راه توسعه تفکر در ایران را هموار سازد و بالاخره چگونه سیر تفکر در سه چهار قرن بعد از مغول در شکل ترکیبی عظیمی یعنی حکمت متعالیه که برآیند حکمت و عرفان و کلام و تفسیر بود تجلی کرد .آن گاه به نقد و بررسی ملاصدرا در چند مقاله مفصل پرداخته می‌شود .کتاب با نشان دادن پیدایش جوانه‌های تجدد و راه یافتن اندیشه‌های نوین به عرصه تفکر ما از قرن سیزدهم و چهاردهم هجری پایان می‌یابد و البته مباحث عنوان شده عمدتا با نقادی و ارزشیابی رهگشا همراه است .”