اصفهان عصر صفوی (سبک زندگی و ساختار قدرت)

او از منظری میان‌رشته‌ای به موضوع بحث ورود داشته است. زیرا بر این باور است که زمانی می‌توان به طور نسبی، به «خود اجتماعی و اقتصادی» و نحوه زندگی این خود متعارف و سرنمونی نزدیک شد که بتوان در همان عصر و زمانه، نمونه‌هایی در مکان و سرزمینی دیگر با ساختار اجتماعی و اقتصادی متفاوت در اختیار داشت. پراکندگی در قدرت و ثروت، سیمای اجتماعی و اقتصادی شهر اصفهان و سقوط و انحطاط صفویه از عناوین فصل‌های این کتاب است.

شاهان صفوی پس از به قدرت رسیدن با قزلباش‌ها چگونه رفتار کردند؟

شاه اسماعیل زمانی که به قدرت پادشاهی می‌رسد، از آنجا که به کمک و یاری طایفه‌های قزلباش به قدرت رسیده بود، لازم بوده تا مطابق با شیوه زندگی ایلاتی، سران قبایلی را که در آن پیروزی مشارکت داشتند در قدرت سهیم کند. همین شیوه پس از شاه اسماعیل، در زمان شاه تهماسب، هم بود. اما سران قبایل، دیگر مانند دوره اسماعیل حاضر به قبول قدرتی نبودند که سهم شان بوده است از این‌رو سراسر دوران شاه تهماسب به ستیز و آشوب میان قبایل با یکدیگر گذشت که در عین حال تهدیدی برای قدرت پادشاهیِ خود تهماسب بودند. در دوران شاه تهماسب، پایتخت قزوین بود و این بدین معنی است که چه آن شهر و یا شهر تبریز که در زمان شاه اسماعیل پایتخت بوده، اساسا مقرّ قزلباشان بوده است. و به همین دلیل هم شاه عباس که اندیشه و برنامه‌ای برای حکومت خود داشته، و برای همان نیازمند تثبیت و استحکام قدرت خویش بوده، هوشمندانه تصمیم می‌گیرد تا پایتخت را به جایی انتقال دهد که قزلباشان جای پایی از قبل در آن نداشته باشند. یعنی درصدد برمی‌‌آید تا به ماجرای بی‌ثباتی‌ای که در دوران شاه تهماسب وجود داشته خاتمه دهد.

شاید تنها در دوران شاه اسماعیل بود که یکپارچگی بین سران قدرت و ایلات و قزلباش‌ها وجود داشته است. شاه عباس متوجه پراکندگی قدرت شده بود. چیزی که بعد از مرگ شاه اسماعیل باعث شده بود تا قبایل به جان یکدیگر ‌افتادند. به نظر می‌رسد شیوه زندگی ایلاتی به این شکل بوده که به محض این که به تثبت موقعیت خود می‌رسیدند، جهت استحکام بیشتر قدرت خویش به اموال دیگری دست‌درازی می‌کردند. روزگاری که هنوز به قدرت حکمرانی بر کشوری نرسیده بودند، برای چراگاه گله‌هایشان و تصاحب مرتع بیشتر به نزاع برمی‌خواستند و اکنون که پای حکومت کشور و قدرت پادشاهی در میان است، بدیهی است که با چنان خصلتی، هر قومی بخواهد این حکومت متعلق به خودش شود.
منبع متن