ایران در جنگ: از چالدران تا جنگ تحمیلی

به تعبیر نویسنده اثر، «ایران در جنگ» دنباله کتاب‌ «سایه‌های صحرا، ایران باستان در جنگ» است که چندی پیش به قلم همین نویسنده و همین مترجم توسط ققنوس چاپ شد. کاوه فرخ در این کتاب، تاریخ جنگ‌های ایران را از سلسله صفوی در قرن دهم و یازدهم هجری تا انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ و جنگ تحمیلی ۸ ساله پس از آن دنبال کرده است. در این بین، ‌ تحولات حکومت جدید ایران و روابط کشورمان با غرب که تحت تاثیر جنگ شکل گرفتند، ‌ بررسی شده‌اند.

مولف کتاب، فعالیت‌های صفویان را احیای سنت‌های ایران باستان می‌داند و پس از بررسی توان نظامی ایران در آن زمان، ‌ درباره قلمرو و جغرافیای ایران آن زمان نوشته است. پس از صفویه، شکست‌های نظامی قاجاریان از بیگانگان که مقدمه‌ شکل‌گیری مشروطه شدند، نیز مورد بررسی قرار گرفته است. از آن مقطع تا دوران دفاع مقدس، تحولات فناوری و ساخت جنگ‌افزار هم در ایران بررسی شده است.

فرخ می‌نویسد: ایرانیان کشورشان را به ققنوس تشبیه می‌کنند که در طول تاریخ بارها و بارها از خاکستر خویش برخاسته تا تمامیت، استقلال و فرهنگ خود را در طول سده‌ها حفظ و از آن دفاع کند. یکی از عوامل اصلی بقای آن استقامت و پایداری نیروی نظامی ایران در سراسر تاریخ این کشور بوده است. به راستی سرباز ایرانی در پیروزی و شکست مقابل آزمون زمانه تاب آورده است.

این کتاب ۶ بخش اصلی دارد که به ترتیب عبارت‌اند از: صفویان، نادرشاه، زندیه، قاجاریه، پهلوی، جنگ ایران و عراق. در این بخش‌ها نفوذ و تاثیر کشورهایی چون بریتانیا و شوروی در تاریخ ایران مشخص می‌شود.

فصل‌های بخش اول به این ترتیب‌اند: ظهور صفویان، شاه اسماعیل و جنگ چالدران، تحول در ارتش صفوی (۹۳۰- ۱۱۳۵ ه. ق)، حفظ امپراتوری، شاه عباس کبیر، سه پادشاه و انحطاط (۱۰۳۸- ۱۱۰۶ ه. ق) و سقوط، هرج و مرج و اشغال. در بخش دوم هم که مربوط به افشاریان و نادرشاه است، این فصول از نظر مخاطب می‌گذرند: برآمدن نادرشاه (۱۱۴۸- ۱۱۶۰ ه. ق)، ارتش جدید ایران (۱۱۳۸- ۱۱۶۰ ه. ق)، شکست افغان‌ها از نادر (۱۱۳۹- ۱۱۴۱ه. ق)، جنگ با امپراتوری عثمانی و فتح دوباره مناطق شمالی ایران و قفقاز (۱۱۴۲- ۱۱۴۸ ه. ق)، ‌ لشکرکشی‌های نادر به هند و آسیای مرکزی (۱۱۴۹- ۱۱۵۲ ه. ق) و جنگ‌های قفقاز و جنگ‌های جدید با عثمانی (۱۱۵۳- ۱۱۶۰ ه. ق).

در بخش سوم نیز این فصول درباره جنگ‌های دروان زندیه درج شده است: برآمدن کریم‌خان و زندیه (۱۱۶۰- ۱۱۷۶ ه. ق)، تحکیم قدرت در مناطق داخلی و غرب ایران (۱۱۶۷- ۱۱۹۳ ه. ق)، ارتش ایران در دوران زندیه (۱۱۶۰- ۱۲۰۸ ه. ق)، جنگ در خلیج فارس و بصره (۱۱۶۶- ۱۱۹۳ ه. ق) و سقوط زندیه و برآمدن قاجار (۱۱۹۳- ۱۲۰۸ ه. ق).

آغامحمدخان قاجار (۱۱۹۹-۱۲۱۱ ه. ق)، ارتش قاجار (۱۲۱۵-۱۲۶۴ ه. ق)، جنگ‌های ویران‌کننده ایران و روسیه (۱۲۱۸- ۱۲۴۱ ه. ق)، ناکامی در شرق و جنگ با عثمانی (۱۲۲۸-۱۲۶۴ ه. ق)، طولانی‌ترین دوران فرمانروایی قاجارها: ناصرالدین‌شاه (۱۲۶۴- ۱۳۱۳ ه. ق)، انقلاب مشروطه، و جنگ جهانی اول: ایران بر لبه پرتگاه هم عناوین فصل های بخش چهارم کتاب «قاجاریه» هستند. در بخش پنجم هم که «پهلوی» نام دارد با این فصل‌ها روبرو می‌شویم:

شورش‌های پس از جنگ و برآمدن رضاشاه (۱۲۹۸-۱۳۰۴ ه. ش)، ارتش ایران (۱۳۰۰- ۱۳۲۰ ه. ش)، جنگ جهانی دوم و حمله انگلیس و شوروی به ایران، جنگ سرد: تلاش‌های شوروی برای تجزیه ایران، تحولات پس از جنگ تا سقوط مصدق (۱۳۲۵- ۱۳۳۲ ه. ش)، ارتش ایران: توسعه، استقرار و مشکلات (۱۳۲۵-۱۳۵۷ ه. ش)، انقلاب اسلامی: ظهور پاسداران و درگیری‌های نظامی.

بخش پایانی کتاب هم که «جنگ ایران و عراق» است فصول ۳۳ تا ۳۷ کتاب را با این عناوین شامل می‌شود: حمله عراق به ایران، آزادی خوزستان (۱۳۶۰-۱۳۶۱ ه. ش)، بن‌بست: کشیده‌شدن جنگ به درون عراق (۱۳۶۱-۱۳۶۴ ه. ش)، تسخیر فاو و آخرین حمله ایران به بصره، ‌ پایان جنگ.

منبع متن