صفاخانه اصفهان در گفتگوی اسلام و مسیحیت: ماهنامه الاسلام 1320-1323 ق. / 1903-1905 م

کتاب صفاخانه اصفهان : در حدود یک قرن پیش ــ 1320 ه.ق. ــ با همکاری حاکم وقت اصفهان به نام «رکن‌الملک» و حمایت «حاج‌ آقا نورالله اصفهانی» ــ فقیهی سیاسی ــ به منظور برگزاری جلسه‌های گفت‌وگو میان مسلمانان و مسیحیان، محلی به نام «صفاخانه‌« در اصفهان  تشکیل می‌شود. هدایت این صفاخانه را به «محمدعلی حسنی» مشهور به «داعی‌الاسلام» می‌سپارند. داعی‌الاسلام،‌ دانش‌آموخته فقه در مکتب آقا محمدتقی نجفی و فلسفه در مکتب آخوند کاشی و جهانگیرخان قشقایی در اصفهان بوده است. او علاوه بر تسلط کامل به زبان فارسی، با زبان‌های انگلیسی، عربی، عبری و اردو هم آشنایی داشته است.

متن این گفت‌وگوها در ماهنامه «الاسلام» ــ نخستین نشریه مذهبی در سال‌های نخست قرن بیستم ــ به‌صورت چاپ سنگی منتشر می‌شده است. در حال حاضر تنها 38 شماره از این ماهنامه وجود دارد.

این کتاب 498 صفحه‌ای، با مقدمه‌ای مفصل از دکتر حامد ناجی اصفهانی آغاز می‌شود. ناجی در این مقدمه سیمایی کلی از بنیاد اختلاف‌های اسلام و مسیحیت در پنج موضوع ارائه کرده است. این محورها عبارت‌اند از: «تثلیث»، «الوهیت مسیح»، «انتساب گناه به تمام پیامبران جز حضرت عیسی (ع)»، «انکار نبوت حضرت محمد (ص)» و «انکار مسأله نسخ توسط مسیحیان».

در ادامه کتاب، مصحح پیش از آن‌ که به موضوع گفت‌وگوهای انجمن صفاخانه اصفهان ورود پیدا کند، در 44 صفحه، به‌صورت منسجم با ارائه پیشینه‌ای از موضوع‌هایی که لازم است مخاطب کتاب در جریان آن قرار بگیرد، به فهم و درک بهتر کتاب کمک کرده است. عیوضی در این مقدمه به توضیح موضوع‌هایی مانند «اقلیت‌های دینی و مذهبی اصفهان»، «دوره‌های تبلیغ مسیحیت در ایران ـ اصفهان»، «نکاتی چند در مورد ماهنامه الاسلام» و معرفی «بنیان‌گذاران ماهنامه الاسلام» می‌پردازد.

نخستین بخش اصلی کتاب با گفت‌وگوهای صفاخانه اصفهان در صدمین صفحه از کتاب آغاز می‌شود. عنوان اولین گفت‌وگو، «ادلّه نبوت حضرت عیسی (ع) و حضرت محمد (ص)» نام دارد که در شماره اول نشریه «الاسلام» در ششم رمضان سال 1320 منتشر شده است. این بخش شامل بیست‌وسه گفت‌وگو میان محمدعلی حسنی به‌ عنوان داعی‌الاسلام با داعیان مسیحی است. این گفت‌وگو قالبی مناظره‌ای دارد. داعی مسیحی موضوعی را مطرح می‌کند و داعی‌الاسلام به توضیح آن می‌پردازد.

در هر شماره نشریه «الاسلام»، علاوه بر گفت‌وگوها، به نامه‌ها و اسناد هم اشاره می‌شده است.  مصحح این اثر برای آن‌ که خواننده را از سردرگمی خارج کند، با سعه صدر، در هر شماره این دو بخش را از هم جدا و در دو بخش جداگانه و به‌شکل مجزا به‌ آن‌ها پرداخته است. بنابراین دومین بخش اصلی کتاب به «اسناد، نامه‌ها و اطلاعیه‌ها» اختصاص دارد.

به گفته عیوضی، در «الاسلام»، بخشی دیگر با عنوان سرور غیبی وجود داشته است که در این بخش به شرح‌ حال بزرگان سیاسی و علمی می‌پرداختند، اما از آنجا که آوردن آن‌ها علاوه بر افزایش حجم کتاب با موضوع اثر هم مغایرت داشته است، از این مورد می‌گذرد و به آن اشاره نمی‌کند.
منبع متن