مارش رادتسکی

در کتاب مارش رادتسکی ما با سه نسل از مردان یک خانواده مواجهیم. پدربزرگی که یک ستوان پیاده نظام است اما به دلیل نجات جان قیصر امپراطوری اتریش-مجارستان به بالاترین مقام‌ها یعنی ماریا-ترزیا و عنوان اصیل‌زادگی نائل می‌شود. فرزند او کم‌وبیش به تبعیت از پدر به خدمت ارتش درمی‌آید و نوه او کارل یوزف که شخصیت اصلی این رمان است نیز همان راه پدر و پدربزرگ را ادامه می‌دهد. پدر و پدربزرگ کارل یوزف تروتا همان شخصیت‌های تیپیکالی هستند که ما می‌توانیم از یک نظامی ارتشی در ذهن داشته باشیم. وفادار به امپراتوری، میهن‌پرست و تا آخر عمر پایبند به ارزش‌های یک نظامی فدایی ارتش. اما آنچه در روند رمان با آن مواجه می‌شویم تغییر این ارزش‌ها و فروپاشی باور سلطنت ازلی و ابدی قیصر است. از ویژگی‌های تفکر مدرن که از گرایشات خردگرایانه انسان قرن بیستمی نشات می‌گیرد، جاندارانگاری و به عبارتی محدود کردن هستی (ابژه) در ذهن (سوژه) و تسلط دومی بر اولی است.(1) راوی این رمان سوم شخص است اما راوی‌ای که محدود به ذهن شخصیت‌هاست. بنابراین آنچه ما ازحوادث سال‌های آخر قرن 19 در این رمان درمی‌یابیم همانی است که از ذهن شخصیت‌ها می‌گذرد. قیصر و سلطنت او در ابتدا شخصیتی خدای‌گونه و نامیرا دارد که همراه این سه نسل زنده است و در تمام امور جاری و ساری. هرچه به انتهای رمان نزدیک می‌شویم، در باور کارل یوزف نسل سوم خاندان تروتای غرق در اندیشه خدمت، قیصر هم از آن وجهه فاصله می‌گیرد و به پیرمردی آلزایمری، نحیف و گاه ترسو نزدیک می‌شود. فاصله‌گیری تدریجی کارل یوزف از ارزش‌ها و تفکرات خونی، یکی از لایه‌های پنهان ناامیدی انسان قرن جدید از اوهام و خرافات و گرایش به خردگرایی مدرن است که در این رمان به چشم می‌خورد: «اگر قرار نبود دمانت بمیرد باید معجزه‌ای رخ می‌داد و تا آنجا که عقل ستوان قد می‌داد روزگار معجزه به سر آمده بود»(2) یا «قطعا اتفاق نمی‌افتاد. نشانشان خواهیم داد. زمانه خرد و آگاهی است. محض نمونه در انگلستان پادشاه کاره‌ای نیست…»(3)از جمله مهم‌­ترین نشانه­ های مدرنیستی در آثار نویسندگان مدرن، می­‌توان به رویارویی با مدرنیته و پبامدهای زندگی شهری، پیچیدگی زبان، به­ هم‌­ریختگی جریان طولی زمان، بی­‌مکانی و عدم وجود پیرنگ، گسیختگی در روایت، در هم آمیختگی خواب و رؤیا، نمادپردازی، توجه به اسطوره‌­ها، ضد قهرمان، بحران واقع‌­نمایی، پارانویا، آشنایی­‌زدایی و ابهام معنایی و فردگرایی اشاره کرد. اگر این نشانه‌ها را معیار سنجش رمان‌های مدرن در نظر بگیریم، مارش رادتسکی را نمی‌توان یک رمان مدرنیستی بلکه اثری مابین اثر رئالیستی و مدرنیستی دانست، با این تفاوت که اگرچه این اثر در فرم شاید خیلی نزدیک به مدرنیست‌ها نباشد اما از نظر محتوا یعنی پرداختن به تنهایی انسان، روح آزرده او از اتفاقات آغاز قرن بیستم از جمله جنگ و توجه و یادآوری فروپاشی نظام‌های سلطنتی و اعتراضات کارگری و… به رمان های مدرن پهلو می‌زند.

همان طور که اشاره شد، یکی از تفاوت های رمان‌های مدرن با رمان‌های رئالیستی حضور ضد قهرمان به جای قهرمان به عنوان شخصیت اصلی رمان است. «شخصیت‌های رمان در رمان‌های مدرن معمولاً دو وجه دارند. وجه علنی و وجه خصوصی. آن‌ها شخصیت‌هایی هستند که با جامعه هم‌سازی ندارند و با آن نمی‌جوشند. به مقام‌های مهم اجتماعی توجه ندارند، اخلاق متعارف را زیر پا مي‌گذارند و ژست‌های قهرمانان سنتی را به تمسخر می‌گیرند». (4) کارل یوزف به‌رغم پیشینه قهرمانی نیاکانش و شیوه تربیتی خانواده تروتا، بویی از منش خانوادگی این خاندان نبرده است. او از زمانی که به دنیا آمده در خانواده‌ای ارتشی بوده و برای خدمت در ارتش پرورش یافته، اما آنچه یوزف از این شخصیت به دست می‌دهد گردشی 180درجه‌ای با خاستگاه او دارد. با اینکه او همواره دچار این تنافض است که باید میراث نیاکانش را حفظ کند و در حفظ آبروی خاندان تروتا و قهرمان جنگ سوفلرینو یعنی پدربزرگش که جان قیصر را نجات داده بکوشد، اما در عمل زندگی او را به سمت و سویی دیگر می‌برد.