امیل

بالاخره اینکه در امیل بعضی مطالب چنان ساده انگارانه است که باعث تقريح می شود، مثلا می توان به وسایلی اشاره کرد که برای تشویق میل به دویدن به کار می رود، یا آن نوع رژیم غذایی که با توجیهات خنده آوری گوشت را قدغن می کند.
آنچه ذکر شد نمونه ای است از خرده گیریهای آدمهای امروز از امیل، ولی در عوض محسنات زیادی نیز در این کتاب خواهند یافت. روسو طبیعت را مبدأ مطالعات خود قرار می دهد، با وجود اینکه عقیده اش در مورد زندگی انسان طبیعی غلط است، اصولی که اساس آموزش و پرورش وی محسوب می شود کاملا صحیح است. در حقیقت منظور او این است که شاگردش یک انسان تربیت شود، بدین جهت از همان قوانینی تبعیت می کند که طبیعت برای ادامه حیات و رشد قوای جسمی و روحی به کار می برد، نیز سعادتی را در نظر می گیرد که از توسعه عادی نیروهای حیاتی حاصل می شود. برای اینکه کودک بتواند به آن درجه از انسانیت برسد که استعدادش را هم دارد، اصلا به سختگیریهای مطرود احتیاج نیست. در مطالب مفید و مؤثری که خواندنش ضروری است روسو از پدران می خواهد که اطفال خود را شکنجه نکنند تا اگر پیش از رسیدن به سن بلوغ به دلايلي فوت کردند لااقل از لذات زندگی برخوردار شده باشند.