علیت گرایشی

در مکتب رئالیسم انتقادی با محوریت روی باسکار مفاهیمی همچون ساختارها، نیروها، مکانیسم های برسازنده و گرایش ها مطرح می شود. از این دیدگاه، علیت ناظر به رابطه ی بین حوادث انضمامی (علت و نتیجه) نیست، بلکه به نیروهای علی با قابلیت های موضوعات یا روابط، یا به شکل کلی تر به شیوه های عمل یا ساز و کارهای آنها مربوط می شود. در اغلب موارد نیروهای علی صرفا ذاتی افراد یا موضوعات منفرد نیست و بلکه در روابط اجتماعی و ساختارهایی که شکل می دهند، استمرار دارند. باسکار از رئالیسم عمقی خود به توضیح سیستم های باز و بسته و نیروهای نوظهور و برآیند در ساختارهای پیچیده و چند لایه ی طبیعی می رسد. ساختارهای جهان هر کدام دارای ساز و کارهای متعددی هستند که با تعامل و تأثیرگذاری بر ساز و کارهای دیگر موجب ظهور رخدادها می گردند. علیت روابط بین اشیاء، پدیده ها، موضوعات و انتظامات را در نظام پیچیده ی جهان بررسی می کند. گاهی یک ساز و کار ممکن است برحسب شرایط به حوادث متفاوتی منجر شود و برعکس یک حادثه ممکن است علل مختلفی داشته باشد. مسیر طبیعت در اکثر اوقات عبارت است از بازی بین گرایش های اشیاء که اعمال می شوند، اما به دلیل همراهی شان با هم به نحوی ناقص تحقق می یابند. روی باسکار در کتاب اصلی خود نظریه ی رئالیستی علم آنچه را رئالیسم استعلایی می نامد در نقطه مقابل رئالیسم تجربی مطرح می کند. از نظر باسکار دو سنت مهم فلسفه، یعنی تجربه گرایی کلاسیک و ایدئالیسم استعلایی مفروضات رئالیسم تجربی را می پذیرند. از نگاه تجربه گرایی کلاسیک، معرفت تنها به رخدادها تعلق می گیرد و ما فقط می توانیم پدیده ها و اقتران های آنها را بشناسیم.