پایان عصر قاجار

اما یکی دو ساعت بعد که لیاخوف ،روسی سرکرده قزاق ها نیز شکست را پذیرفت و خود را به فاتحان نبرد تسلیم کرد، نگرانی ها و ناباوری ها هم خاتمه یافت و کار جنگ یکسره شد. در پایان همان روز مشروطه خواهان در بهارستان جمع شدند و درباره آینده تاج و تخت و تشکیل دولت موقت و مجازات دشمنان اصلی انقلاب به گفت وگو نشستند. مشهور است که محمد علی شاه در گوشه ای از سفارت روسیه نشسته بود و گاهی با صدای بلند و گاهی هم به آرامی اشک میریخت. سرانجام در پایان این کشمکش طولانی بیشتر یاران و متحدانش را از دست داد بازی را باخت و میدان را به دشمنانش واگذار کرد به خوبی میدانست که با فرار از میدان رزم و پناهندگی به یک دولت بیگانه خود را بی اعتبار و سلطنت را بی آبرو کرده است و هیچ توجیه یا استدلالی این ننگ را نمی پوشاند برای دلداری به خود و نزدیکانش می گفت که اگر به روس ها پناه نمی بردم حتماً به دست مشروطه خواهان یا مردم خشمگین پایتخت کشته می شدم و دشمنانم این بار دیگر من را زنده نمی.گذاشتند

کتاب دایره قهوه ای